Đổi mới sáng tạo – Động lực chiến lược nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt
Đổi mới sáng tạo (ĐMST) được coi là động lực chiến lược cho tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững của Việt Nam. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã xác định khoa học công nghệ và ĐMST là một trong những đột phá chiến lược, đặc biệt nhấn mạnh lấy doanh nghiệp làm trung tâm trong hệ thống đổi mới quốc gia. Thông qua ĐMST, doanh nghiệp có thể nâng cao năng suất lao động và hiệu quả sản xuất, vượt qua giới hạn của mô hình tăng trưởng dựa vào lao động giá rẻ. Thực tế, năng suất lao động của Việt Nam còn thấp so với khu vực (năm 2023 chỉ khoảng 8.380 USD/lao động, tăng 3,65% so với năm trước), do đó việc ứng dụng công nghệ và sáng tạo quy trình mới là chìa khóa để bứt phá năng suất.
Bên cạnh năng suất, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt trong hội nhập quốc tế phụ thuộc lớn vào mức độ ĐMST. Với 16 hiệp định thương mại tự do (FTA) đã ký kết, doanh nghiệp Việt Nam phải đổi mới liên tục về sản phẩm, dịch vụ và mô hình kinh doanh nhằm đáp ứng các tiêu chuẩn toàn cầu và cạnh tranh sòng phẳng với đối thủ quốc tế. Chuyển đổi số cũng nổi lên như yêu cầu sống còn: ĐMST trong công nghệ số giúp doanh nghiệp tái cấu trúc, nâng cao chất lượng hoạt động và mở ra thị trường mới. Việt Nam xác định ĐMST và chuyển đổi số sẽ là động lực mạnh mẽ thúc đẩy tái cơ cấu và nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế. Đồng thời, việc phát triển bền vững và thực hành ESG (môi trường, xã hội, quản trị) đang trở thành xu hướng tất yếu; doanh nghiệp phải sáng tạo các giải pháp sản xuất xanh, tiết kiệm năng lượng, thực hiện trách nhiệm xã hội nhằm phát triển dài hạn. ĐMST còn hỗ trợ doanh nghiệp thích ứng với các yêu cầu hội nhập quốc tế, khi các thị trường xuất khẩu lớn ngày càng đề cao tiêu chuẩn xanh và đổi mới công nghệ.
Nhận diện các xu hướng đổi mới sáng tạo nổi bật trong cộng đồng doanh nghiệp Việt (2023–2025)
Trong nghiên cứu về Top 50 Doanh nghiệp đổi mới sáng tạo và kinh doanh hiệu quả và Top 10 Doanh nghiệp đổi mới sáng tạo và kinh doanh hiệu quả trong các ngành kinh tế trọng điểm của Viet Research giai đoạn 2023–2025, cho thấy, cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam chứng kiến những xu hướng ĐMST nổi bật, trải rộng từ chuyển đổi số, đầu tư R&D, đổi mới mô hình kinh doanh cho đến ứng dụng ESG và công nghệ cao. Cụ thể bao gồm:
Chuyển đổi số và công nghệ cao: Doanh nghiệp Việt đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số vào mọi hoạt động. Nền kinh tế số Việt Nam năm 2022 tăng trưởng 28% so với 2021, đạt quy mô 23 tỷ USD, mức tăng nhanh nhất Đông Nam Á. Nhiều doanh nghiệp truyền thống đã triển khai thương mại điện tử, điện toán đám mây, dữ liệu lớn, và gần đây là trí tuệ nhân tạo (AI) trong quản trị, tuy nhiên, mức độ ứng dụng AI còn hạn chế. Dù vậy, xu hướng này đang tăng nhanh sau cú hích từ các công nghệ AI thế hệ mới. Các ngành tài chính-ngân hàng, bán lẻ, nhân sự… đã bắt đầu áp dụng AI, IoT giúp tự động hóa quy trình, cải thiện trải nghiệm khách hàng và ra quyết định dựa trên dữ liệu. Chính phủ đặt mục tiêu đến năm 2030, kinh tế số chiếm 30% GDP và hạ tầng 5G phủ sóng toàn quốc. Giai đoạn 2023–2025, nhiều doanh nghiệp Việt cũng tiên phong ứng dụng công nghệ cao khác như blockchain, điện toán đám mây, robot, cảm biến IoT, đặc biệt trong các lĩnh vực sản xuất, logistics và nông nghiệp thông minh. Điều này không chỉ nâng cao năng suất, mà còn giúp doanh nghiệp thích ứng linh hoạt với bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0.
Đầu tư R&D và đổi mới mô hình kinh doanh: Nhận thức được tầm quan trọng của nghiên cứu phát triển, một số doanh nghiệp lớn tại Việt Nam đã mạnh dạn đầu tư cho R&D. Nhiều tập đoàn lớn như Vingroup, FPT, VNPT, Viettel… đều thành lập các viện nghiên cứu, trung tâm đổi mới hoặc quỹ khoa học công nghệ riêng để phát triển sản phẩm mới (xe điện thông minh, thiết bị 5G, phần mềm AI, v.v.). Bên cạnh đó, đổi mới mô hình kinh doanh diễn ra mạnh mẽ. Các doanh nghiệp bán lẻ và dịch vụ chuyển sang mô hình đa kênh (omni-channel) kết hợp cả trực tuyến và truyền thống; ngân hàng thì phát triển ngân hàng số và ví điện tử; nhiều doanh nghiệp sản xuất áp dụng mô hình dịch vụ hóa (Product-as-a-Service) để tăng giá trị gia tăng. Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo cũng là lực lượng năng động thử nghiệm các mô hình kinh doanh mới – từ kinh tế chia sẻ, gọi xe công nghệ đến edtech (công nghệ giáo dục) hay medtech (công nghệ y tế). Những năm gần đây, hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam tăng trưởng nhanh, đạt gần 3.800 startup vào năm 2023, đứng thứ 5 Đông Nam Á về số lượng startup. Nhiều startup Việt đã đạt tầm vóc khu vực với mô hình kinh doanh sáng tạo, thu hút vốn ngoại và mở rộng ra thị trường quốc tế.
ESG và phát triển bền vững: Cùng với chuyển đổi số, chuyển đổi xanh trở thành xu hướng chủ đạo giai đoạn 2023–2025. Các doanh nghiệp lớn tiên phong áp dụng bộ tiêu chí ESG nhằm phát triển bền vững và nâng cao uy tín trên thị trường quốc tế. Nhiều hãng sản xuất tại Việt Nam đã đầu tư vào công nghệ sạch, năng lượng tái tạo (điện mặt trời, điện gió) và quy trình tiết kiệm năng lượng để giảm phát thải carbon. Chẳng hạn, một số công ty dệt may áp dụng giải pháp nhuộm không nước, lắp đặt pin mặt trời tại nhà xưởng; doanh nghiệp thực phẩm triển khai mô hình kinh tế tuần hoàn, tái chế phụ phẩm nông nghiệp. Xu hướng này còn được thúc đẩy bởi cam kết của Việt Nam đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 – buộc doanh nghiệp phải đổi mới quy trình công nghệ theo hướng xanh hóa. Đồng thời, việc thực thi các tiêu chuẩn ESG giúp doanh nghiệp Việt nâng cao năng lực cạnh tranh xuất khẩu, khi các đối tác EU, Mỹ ngày càng yêu cầu minh bạch chuỗi cung ứng và trách nhiệm xã hội. Giai đoạn 2023–2025, ngày càng nhiều doanh nghiệp công bố báo cáo bền vững, tham gia các sáng kiến như Sáng kiến mục tiêu khoa học (SBTi), và tiên phong phát triển các sản phẩm/dịch vụ xanh (ví dụ: phương tiện giao thông điện, vật liệu thân thiện môi trường, tín dụng xanh trong ngân hàng…). ĐMST trong lĩnh vực xanh không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn mở ra thị trường mới đầy tiềm năng.
Nhìn chung, bức tranh ĐMST doanh nghiệp Việt 2023–2025 nổi lên với chuyển đổi số sâu rộng, gia tăng đầu tư R&D, đổi mới mô hình kinh doanh linh hoạt, kết hợp chiến lược ESG, tạo nền tảng để doanh nghiệp vững bước trong kỷ nguyên số và kinh tế xanh.
Trong bối cảnh đó, việc tôn vinh những doanh nghiệp tiên phong đổi mới sáng tạo trở nên có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Năm 2025 đánh dấu năm thứ 3 liên tiếp chương trình vinh danh “Top 50 Doanh nghiệp đổi mới sáng tạo và kinh doanh hiệu quả” và “Top 10 Doanh nghiệp đổi mới sáng tạo và kinh doanh hiệu quả trong các ngành kinh tế” được tổ chức, dựa trên kết quả nghiên cứu độc lập của Viet Research và công bố chính thức bởi Báo Tài chính và Đầu tư.
Chương trình không chỉ ghi nhận nỗ lực cải tiến công nghệ, mô hình kinh doanh, sản phẩm và quy trình của doanh nghiệp mà còn góp phần thúc đẩy văn hóa đổi mới trong cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam. Các doanh nghiệp được vinh danh đều là những tổ chức tiên phong trong ứng dụng công nghệ số, thúc đẩy phát triển xanh, xây dựng hệ sinh thái sáng tạo mở và tạo ra tác động tích cực đến nền kinh tế.
Danh sách Top 50 và Top 10 không chỉ là bảng xếp hạng đơn thuần, mà là minh chứng sống động cho tư duy dấn thân, khả năng thích ứng và sự bền bỉ sáng tạo của doanh nghiệp Việt trong bối cảnh biến động. Qua đó, chương trình góp phần lan tỏa tinh thần đổi mới sáng tạo, tạo động lực thúc đẩy các doanh nghiệp khác không ngừng cải tiến, vươn xa trên thị trường khu vực và toàn cầu.